Шүдний эмнэлгээс айх айдас түгшүүр нь ерөнхийдөө өвдөлтөөс айх айдас түгшүүрийн нэг төрөл бөгөөд үүний улмаас дэлхийн хүн амын нэлээдгүй их хувь нь шүдний эмнэлэгт очихоос зайлсхийж өөрийн амны хөндийн улмаар биеийн эрүүл мэндэд хор хохирол учруулж байдаг. Тэгвэл Америкийн судлаачид энэхүү айдас түгшүүрт орчины хүчин зүйлээс гадна удам зүйн нөлөөлөл маш чухал талаар шинэхэн нээлт хийгээд байгаа талаараа мэдэгдлээ.

Зарим нэг хүмүүс шүдний эмч дээр очихыг үзэж чаддаггүй мөртлөө өрхийн эмч болон бусад эмч дээр зүгээр очиж үзүүлэх нь бий. Шүдний эмчилгээний ихэнх ажилбарууд ямарч өвчин зовиур үүсгэдэггүй. Гэвч тэдгээр хүмүүс зөвхөн шүдний эмчилгээний сандал дээр суух төдийд л мэгдэж сандраад эхэлдэг.

Насанд хүрсэн хүн бүрт хэзээ нэгэн цагт буйл хөндүүрлэн мэдрэг болж үрэвсэх асуудалтай тулгарч байсан туршлага бий гэдэгт эргэлзэхгүй байна. Шүд угаахад буйлнаас цус гарч, шүд угаах, шүдний завсар цэвэрлэх, хоол идэх үед ч тэр хэсэгтээ хөндүүрлэн эмзэг болж байсан байж болох юм. Энэ бол буйлны үрэвсэлт өвчин юм.

Dentophobia буюу шүдний эмнэлэг, эмчээс айх айдас гэдэг нь аль ч насны хүмүүсийн дунд элбэг байдаг айдсын нэгэн төрөл юм. Энэ айдас нь нэг талаар iatrophobia буюу эмчээс айх айдас, trypanophobia буюу тариурын зүүнээс айх айдастай хамааралтай. Шүдний эмчээс айх айдсын зэрэг хүн бүрт харилцан адилгүй байх ба ямар ч хэлбэрээр тохиолдсон бай эцэс сүүлдээ амны хөндийн эрүүл мэндэд сөргөөр нөлөөлөх хүчин зүйл юм.

Oral allergy syndrome- харшилын онцлог нь залгиур,хэл,уруул,амны хөндийн хэсэгт харшлийн урвал явагддаг.

“Хоолоо зажилж ид” энэ үгийг хүүхэд байхдаа та олон удаа сонсож байсан байх. Тэгвэл хоолыг зажилж идэх нь дархлааны эсийг дэмжин халдвараас сэргийлдэг бөгөөд хоолыг зажилж идсэнээр амны хөндийн TH 17 эсийн ялгаруултыг нэмэгдүүлдэг болох нь судалгаагаар тогтоогджээ. TH 17 эсийн нэг хэсэг нь хортой өвчин үүсгэгч эсрэг төрөгчийг ашиглан эрүүл мэндэд тустай "friendly bacteria" –нөхөрсөг бактери болгон бие махбодид дасан зохицуулдаг.

Амны хөндийн өвчин, шүдний өвчин нь бие эрхтэн тогтолцооны өвчлөлийн шалтгаан болдог талаар шинжлэх ухааны мэдээ мэдээлэл сүүлийн жилүүдэд өсөн нэмэгдсээр, хүрээгээ тэлсээр байна. Иймд эдгээр өвчин эмгэгээс урьдчилан сэргийлэх хамгийн гол арга нь амны эрүүл ахуй, эрүүл мэнд юм.

Эрүүл хооллолт болон дасгал хөдөлгөөн нь зүрхний эрүүл байх нөхцөлийг хангах маш чухал хүчин зүйлс боловч саяхан хийгдсэн нэгэн судалгаагаар шүд угаах нь мөн түүнээс дутахгүй чухал зүйл болохыг олж илрүүлсэн байна. University of Alberta-ийн Шүдний Сургуулийн профессор Maria Febbraio-ийн удирдлаган дор хийгдсэн судалгаагаа нь PLOS ONE шинжлэх ухааны сэтгүүлд хэвлэгдсэнээс харвал шүдний тулгуур эдийн өвчин ялангуяа буйлны үрэвсэл болон судас хатуурах өвчний хооронд маш хүчтэй хамаарал байгаа нь тогтоогдсон гэнэ.

Зүрх судасны өвчин гэдэг нь зүрх ба судасны эрхтэн тогтолцоог гэмтээдэг, үйл ажиллагаанд сөргөөр нөлөөлдөг өвчин эмгэгийг хамруулан авч үздэг. Жишээ болгон харахад АНУ-ын хэмжээнд 50 сая гаран иргэн зүрх судасны хамааралтай асуудлууд болон өвчин эмгэгтэй байгаа нь тус улсын хэмжээнд зүрх судасны өвчлөл нь иргэдийн үхэл ба хөдөлмөрийн чадвараа алдалтын нэг номерийн шалтгаан болж байна.

Швейцарын шүдний материалын үйлдвэрлэгч Megasmile фирм дэлхийд анх удаа шүдний гадаргууг зүлгэж өнгөлөх зориулалттай нүүрстөрөгчийн карбон нэгдэл агуулсан хэт авиагаар ажиллагч шүд цайруулах үйлчлэлтэй шүдний сойз үйлдвэрлэлээ. Оонд байдаг зүлгэгч бодисоос ялгаатай нь уг карбон нэгдэл нь паалан тугалмайн эдүүдийг гэмтээлгүйгээр шүдний гадаргууг маш зөөлөн зүлгэж өнгөлдөг бөгөөд шүдний тулгуур эдийн үрэвсэлтэй болон гажиг заслын эмчилгээ хийлгэж буй өвчтөнүүдэд хэрэглэхэд маш тохиромжтой гэнэ. 

Чихэр агуулсан хоол буюу ундаа хэрэглэснээс хойш цөөхөн хэдэн минутын     дараа амны хөндийд бичил биетний ялгаруулсан хүчил үүсч шүдний пааланг гэмтээдэг. Ийнхүү хүчилд идэгдсэн шүд маш амархан цоордог. Яг энэ үед фтор шаардлагатай байдаг. Тэрээр шүдний паланд нэвтрэн түүнийг бэхжүүлдэг. Фторыг шүднийхээ гаднаас нь болон дотроос нь өгч болно. Эхний тохиолдолд та фторжуулсан оо хэрэглэнэ, удаах тохиолдолд фтор агуулсан хоол хүнс зооглоно. Энэ хоёр аргыг хоёуланг нь хэрэглэх шаардлагатай.

Амны хөндийн шүлслэг орчин нь амны хөндийн төдийгүй эрхтэн тогтолцооны олон өвчнүүдийн мэдээллийг агуулдаг болохыг сүүлийн үеийн судалгаануудаар тогтоогоод байгаа билээ. Лос Анжежлес, Калифорний Их Сургуул (UCLA)-ийн судлаачид шүдний салбарт хэрэглэгдэх чихрийн шижин, хавдар зэрэг хор хөнөөл өндөртэй өвчнүүдийг эрт үе шатанд нь илрүүлэх чадвартай шүлсний сорил (saliva test)-ыг гарган авсанаа танилцууллаа.

Олон улсын судлаачдын баг Европ болон дорнод Азийн орнуудад амтдарч байан эртний хүмүүсийн сүүний хэрэглээ нь шүдний өнгөр үүсэх шалтгаан болж байсныг нотлох нотолгоог олж илрүүллээ. Сүү нь хүрэл зэвсгийн үеэс өнөөг хүртэл хүмүүсийн шүдний өнгөр үүсгэх гол хүчин зүйл болж байгааг нотлох хангалттай нтолгоотой болсон байна.

Ихэнх хүмүүсийн хувьд шүдний сойз бол ердийн өдөр тутмын эрүүл ахуйн хэрэгсэлүүдийн л нэг. Үнийн хувьд тийм ч үнэтэй биш бөгөөд энэ нь тодорхой хугацаанд сойзоо сольж байх боломж олгодог. Тэгвэл Reinast тансаг зэрэглэлийн шүдний сойзыг нэг авсан хүн түүнийг удаан хугацаанд хэрэглэж болох гэнэ.

Дэлхийн Эрүүл Мэндийн Байгууллагын тодорхойлсоноор Пробиотик бичил биетнүүд гэдэг нь бие организмд тодорхой тоо хэмжээгээр байдаг бөгөөд орчин тойрныхоо эмэг төрүүлэгч бичил биетүүдийг дарангуйлж бие организмд эерэг нөлөө үзүүлдэг бүлэг микроорганизмуудыг хэлдэг байна. Эдгээр биетүүд ходоод гэдэсний замд байралдаг бөгөөд хүний биед эмгэг үүсгэдэггүй бөгөөд мөн хоруу чанаргүй.

Австралийн Дэкин Их Сургуулийн судлаачид кофейн нь газтай ундаа хэрэглэх дур хүслийг өдөөж өгдөг тухай саяхны судалгааныхаа үр дүнгийн талаар мэдээлэл өглөө. Судлаачид хүнсний зүйлд кофейний агууламжийг хянах хатуу хяналт хэрэгтэй байгааг дурдаад энэхүү кофейноос шалтгаалсан газтай ундааны хэт их хэрэглээ нь таргалалт болон эрүүл мэндийн бусад асуудал тухайлбал шүдний цоорол зэрэг нийгмийн халдварт өвчнүүд үүсгэж байгааг санууллаа.

Саяхан Zimmer болон бусад судлаачид туршилтын амьтаны шүдэн дээр шинэ төрлийн судалгааны аргачлал ашиглан алкоголь агуулаагүй ундаа жүүснүүд нь шүдний паалан болон тугалмайн элэгдэлд хэрхэн нөлөөлдөг талаар судалгаа хийж 2015 оны 6-р сард хэвлүүлсэн байна.

Journal of Public Health Dentistry сэтгүүлд саяхан хэвлэгдсэн нэгэн судалгааны баримтаас харвал хийжүүлсэн ундаа болон жимсний жүүс нь шүдэнд элэгдэл үүсгэдэг хамгийн гол эрсдэлт хүчин зүйл болох нь нотлогдсон байна.

Цай уух болон шүдний өвчлөлийн талаарх хамаарлын талаар янз бүрийн ойлголт байдаг. Тэгвэл саяхан хийгдсэн судалгаагаар уламжлалт аргаар гарган авсан хямд үнэтэй цайнууд нь шүдийг бат бэх болгоход илүү тус нэмэртэй байгаа нь тогтоогдсон байна.

Centers for Disease Control and Prevention байгууллагын мэдээллээр АНУ-ын хэмжээнд жилд бэлгийн замын халдварт өвчний 20 сая гаран тохиолдол бүртгэгддэг. Энэхүү урьдчилан сэргийлэх боломжтой халдварт өвчний төрөлд хамаарах эдгээр өвчнүүдийн шинж тэмдэг бүхий л биед илрэхийн зэрэгцээ мөн амны хөндийд илэрдэг. Гэвч бэлгийн замын халдвар авсан бүх хүмүүст энэхүү шинж тэмдэг илрэхгүй.